— HENRYK WIENIAWSKI —

SKRZYPEK I KOMPOZYTOR - PATRON NASZEJ SZKOŁY

Henryk Wieniawski (1835-1880)

Henryk Wieniawski urodził się 10 lipca 1835 r. w Lublinie. Ojciec jego, Tadeusz Wieniawski, był lekarzem i uczestnikiem powstania listopadowego, matka zaś - Regina z Wolffów, siostra uznanego pianisty i kompozytora Edwarda Wolffa - sprawowała opiekę na czworgiem braci Henryka i w wolnych chwilach sama grała na fortepianie. To właśnie jej ogromne zamiłowanie do muzyki zaważyło na tym, iż dwoje z jej synów - Józef i Henryk - podążyć miało wkrótce w kierunku artystycznym, ten drugi zaś miał się w przyszłości zapisać na kartach historii jako wybitny kompozytor oraz - jak go nazwał Antoni Rubinstein, legendarny dziewiętnastowieczny pianista - ostatni wirtuoz gry skrzypcowej.

 kamienica w Lublinie, w której urodził się Henryk Wieniawski. Fot. Wikipedia 

Zanim to jednak nastąpiło, mały Henryk mógł już od najmłodszych swych lat przysłuchiwać się grze nie tylko swej matki, lecz także wielu wirtuozów, którzy często gościli w otwartym na muzykę i sztukę domu Wieniawskich. Pierwsze kroki w grze na fortepianie stawiali Józef i Henryk u boku swej matki, prędko jednak okazało się, iż do młodszego Henryka bardziej przemawia muzyka skrzypcowa. Rozpoczął więc on naukę gry na skrzypcach w klasie Jana Hornziela, następnie zaś u Stanisława Serwaczyńskiego w Lublinie. Po stosunkowo niedługim okresie nauki był już mały Henryk w stanie aktywnie brać udział w kwitnącym podówczas życiu muzycznym Lublina, grając m. in. w kwartetach smyczkowych. Od początku też dał się poznać jako wyjątkowy talent, wręcz fenomen muzyczny. Gdy więc do Warszawy przybył w tym czasie uznany czeski skrzypek Henryk Panofka, Tadeusz Wieniawski postanowił udać się z synem na konsultacje do artysty. Panofka, poznając się na talencie chłopca, radził jak najszybciej posłać go na nauki do konserwatorium.

W wieku ośmiu lat trafił więc młody skrzypek do Paryża, gdzie od tej pory miał kształcić się pod kierunkiem znamienitego profesora Lamberta Massarta. Tu też, podczas jednej z przechadzek ulicami miasta, spotkał młody adept sztuki Fryderyka Chopina.

W 1846 roku, w wieku zaledwie 11 lat, ukończył Henryk Wieniawski klasę skrzypiec w Konserwatorium Paryskim, zdobywając pierwszą nagrodę oraz złoty medal. Wkrótce naukę gry na fortepianie w Paryżu rozpoczął również Józef Wieniawski, by w 1849 r., jako uczeń A. F. Massarta, ukończyć uczelnię z najwyższym wyróżnieniem.

W okresie nauki w Konserwatorium rozpoczęli bracia intensywną współpracę w duecie oraz podjęli pierwsze próby kompozytorskie, niepoparte jeszcze studiami w tym kierunku. W latach 1846-47 Henryk Wieniawski skomponował m. in. Grand Caprice fantastique sur un thème original, wydany potem jako op. 1; op. 2 to już dzieło napisane wespół z Józefem - Allegro de Sonate, często wykonywane przez braci na wspólnych koncertach.
 

Henryk Wieniawski szybko robił ogromne postępy w grze skrzypcowej i jeszcze w roku 1848 wyruszył na swe pierwsze tournèe koncertowe po Rosji, gdzie został bardzo ciepło przyjęty. Następnie koncertował w Finlandii i innych krajach skandynawskich, wszędzie wywołując podziw jako cudowne dziecko. Wracając z matką z tournèe do Warszawy, zatrzymał się jesienią 1848 r. w Wilnie, gdzie na jego talencie miał okazję poznać się Stanisław Moniuszko. Wieniawski udał się też wkrótce ponownie do Paryża, bu tam uzupełnić studia w zakresie kompozycji u H. Collarta. W tym samym czasie naukę gry na harmonii pobierał tam Józef i bracia w czerwcu 1850 r. ukończyli Konserwatorium, raz jeszcze potwierdzając swój talent zdobyciem najwyższych laurów. Henryk ponownie wyrusza w trasę koncertową do Rosji, tym razem jednak towarzyszy mu już brat i w sumie młodzi artyści dają aż 194 koncerty. Tam też, niejako w dowód wdzięczności za wspaniałe przyjęcie, skomponował Henryk Wieniawski m. in. Souvenir de Moscou op. 6 oraz Romans sans paroles op. 9 nr 1, utrzymany w stylu rosyjskiej romancy. W Rosji powstały też takie dzieła, jak Polonez D-dur op. 4, Capriccio-Valse op. 7 oraz Le Carnaval Russe op. 11.

W latach 1853-54 odbywali Wieniawscy tournèe koncertowe po Niemczech, początkowo goszcząc u Franciszka Liszta w Weimarze; występowali zaś nie tylko w większych ośrodkach  niemieckich, ale i miejscowościach uzdrowiskowych, jak Baden-Baden, Ems czy Spaa, gdzie w dowód uznania otrzymali Order Zasługi od księżnej Ernestyny Sachsen-Meiningen. Mieli również zaszczyt wystąpić w lipskim Gewandhausie. Tam Henryk po raz pierwszy wykonał swój Koncert skrzypcowy fis-moll op. 14, dedykowany królowi pruskiemu Fryderykowi Wilhelmowi IV, za który wkrótce otrzymał od króla Wielki Złoty Medal "Sztuki i Nauki".

W roku 1855, po kolejnych występach w Niemczech oraz Belgii, bracia Wieniawscy zadecydowali o zakończeniu współpracy i ich drogi artystyczne miały się od tej pory rozejść. Jeszcze tylko raz, w dwa lata po tej dezycji, wystąpili bracia na koncertach we Lwowie i Krakowie. W późniejszym okresie wspólne występy zdarzały się sporadycznie.

Samodzielnie wyruszył już Henryk na koncerty m. in. do Holandii, gdzie mianowany został kawalerem Orderu Korony Dębowej przez króla Wilhelma. Pojawiając się ponownie w Niemczech, zachwycił swą grą przybyłą do Baden-Baden z Petersburga wielką księżną Helenę. Tam też narodziła się wielka przyjaźń skrzypka z Antonim Rubinsteinem, która w kolejnych latach miała zaowocować wspólnymi występami. Na lata 1858-59 przypada pobyt Wieniawskiego w Wielkiej Brytanii, gdzie koncertował zarówno jako solista, jak i członek prestiżowego Beethoven Quartett Society. W Londynie poznał artysta swą przyszłą żonę - Izabelę Hampton, której zadedykował Legendę op. 17. W 1860 roku otrzymał Henryk Wieniawski posadę nadwornego skrzypka i solisty teatru cesarskiego w Petersburgu; w dwa lata później podjął również pracę jako profesor gry na skrzypcach w utworzonym przez A. Rubinsteina Konserwatorium Petersburskim. Pierwsi absolwenci opuścili klasę Wieniawskiego w roku 1865.

Kontrakt na dworze cesarskim ograniczał możliwości rozwoju artystycznego wirtuoza do zaledwie kilku występów solowych w roku, wobec czego zmuszony był on do odbywania tras koncertowych w miesiącach letnich, w których miał przewidziany urlop od absorbujących  obowiązków w teatrze. Lata sześćdziesiąte obfitowały pomimo to w liczne podróże m. in. do Wielkiej Brytanii oraz krajów skandynawskich. W Sztokholmie został uhonorowany przez króla Szwecji Orderem Wazów. Wysokim odznaczeniem - Orderem Świętej Anny - zaowocowała też łącznie dwunastoletnia działalność artystyczna Wieniawskiego w Petersburgu, gdzie powstały tak znamienite dzieła, jak II Koncert skrzypcowy d-moll op. 22 oraz Polonez A-dur op. 21. Ostatecznie w roku 1872 zrezygnował Wieniawski ze wszystkich stanowisk w Petersburgu i wkrótce udał się na wielkie tournèe po Stanach Zjednoczonych wraz z Antonim Rubinsteinem. Artyści odwiedzili m. in. Nowy Jork, Boston, Chicago i Nowy Orlean, dając aż 215 koncertów. Podczas pobytu w Ameryce otrzymał Henryk Wieniawski propozycję objęcia klasy skrzypiec w Brukseli, którą artysta przyjął. Za zasługi na rzecz tamtejszego Konserwatorium król Leopold uhonorował go orderem.

Kolejne lata obfitowały nadal w propozycje koncertowe w całej Europie, m. in. w Paryżu i Wiedniu, które wirtuoz, pomimo pogarszającego się stanu zdrowia, chętnie przyjmował. Jednak bóle reumatyczne i postępująca choroba serca coraz częściej doskwierały artyście, nierzadko uniemożliwiając mu granie. W konsekwencji, po licznych kłopotach zdrowotnych ujawniających się podczas koncertów w Niemczech i Rosji, trafił Wieniawski do Szpitala Maryjskiego w Moskwie, skąd w lutym 1880 roku przeniesiony został do domu arystokratki Nadieżdy von Meck. Ta, wraz z pianistą i kompozytorem Henrykiem Pachulskim, otoczyła troskliwą opieką schorowanego muzyka, zapewniając mu wytchnienie w ostatnich chwilach jego życia.

Henryk Wieniawski zmarł 31 marca 1880 roku. Nabożeństwo żałobne, podczas którego wielkiego skrzypka żegnał czterdziestotysięczny tłum, odbyło się 7 kwietnia w Warszawie. Artysta został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.

Od pierwszych swych występów na estradach koncertowych uważany był Henryk Wieniawski za skrzypka genialnego; widziano w nim wręcz następcę Paganiniego. W istocie, niezwykle żywiołowy temperament, żarliwość w grze oraz skłonność do brawury mogły przywodzić na myśl nadzwyczajną grę jego wielkiego poprzednika, który jeszcze w latach 30. XIX wieku zadziwiał słuchaczy swym niezrównanym wirtuozostwem. Jednakże Wieniawski ceniony był nie tylko za swe wyjątkowe umiejętności, obejmujące wszelkie, najzawilsze nawet aspekty techniki gry na skrzypcach. Znany był on bowiem również z nad wyraz pięknego i śpiewnego tonu, przypominającego wielu słuchaczom brzmienie głosu ludzkiego. Zdolność wyrażania przez artystę w swej muzyce uczuć głębokich i ważkich rozpalała serca i wywoływała łzy wzruszenia.

Przede wszystkim jednak dał nam się poznać Henryk Wieniawski jako wyśmienity kompozytor i choć jego spuścizna jest niewielka, obejmująca 24 opusy, to po dziś dzień dzieła jego należą do ścisłego kanonu literatury skrzypcowej i wykonywane są przez największych współczesnych wirtuozów. W hołdzie kompozytorowi zainicjowano w 1935 r. Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka Wieniawskiego, na którym w szranki stają najwybitniejsi młodzi muzycy z całego świata. Laureatami byli m. in. D. Ojstrach, W. Wiłkomirska czy W. Brodski.

Biorąc pod uwagę nowatorstwo w traktowaniu techniki gry skrzypcowej, ogromny talent i zaangażowanie w swą pracę nie tylko jako artysta, ale i uznany pedagog, śmiało możemy zaliczyć Henryka Wieniawskiego do grona najwybitniejszych twórców europejskich XIX wieku- wielkiego polskiego kompozytora, którego spuścizna artystyczna po dziś dzień zachwyca i wzrusza słuchaczy na całym świecie.

Henryk Wieniawski (1835-1880)